دوست خدا

در حالی که دانشمندان در سال 2003 به این موضوع پی بردند قرآن کریم در سوره علق آیات 13-16 به این موضوع اشاره کرده است:
أَرَأَیْتَ إِن کَذَّبَ وَتَوَلَّى ﴿۱۳﴾أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَى ﴿۱۴﴾کَلَّا لَئِن لَّمْ یَنتَهِ لَنَسْفَعًا بِالنَّاصِیَةِ ﴿۱۵﴾ نَاصِیَةٍ کَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ ﴿۱۶﴾
[و باز] آیا چه پندارى [که] اگر او به تکذیب پردازد و روى برگرداند [چه کیفرى در پیش دارد] (۱۳) مگر ندانسته که خدا مى‏بیند (۱۴)زنهار اگر باز نایستد موى پیشانى [او] را سخت بگیریم (۱۵)[همان] موى پیشانى دروغزن گناه‏پیشه را(۱۶)

در سوره هود آیه 56 نیز خدواند دوباره به این مساله اشاره می کند:
مَّا مِن دَآبَّهٍ إِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِیَتِهَا "جنبنده‌ای نیست مگر این که خدا موی پیشانی او را می‌گیرد."

مرکز دروغ گویی:

مردم در قدیم و هم اکنون نسبت به دروغ چه نظر و دیدگاهی دارند؟ آیا دانش بشر نسبت به این بخش تأثیر گذار در زندگی انسان، تغییر کرده است؟ اگر به تاریخ بشر بنگریم متوجه می شویم که تمامی انسان ها دروغ گفتن را رفتاری زشت می دانند.

اما با گذشت زمان و دگرگونی و پیشزفت علم دانشمندان در پی آن هستند تا از جهان و آنچه در آن می گذرد تفسیری مادی و علمی به دست دهند. در این خصوص نیز می گویند: چرا انسان دروغ میگوید و خطا می کند؟ آیا در مغز انسان جای مشخصی وجود دارد که مسؤول دروغ باشد؟ هنگام دروغ گفتن در مغز انسان چه اتفاقاتی رخ می دهد؟ آیا انسان برای دروغ گفتن انرژی مصرف می کند؟

از طرف دیگر در مورد راست گویی چه؟ آیا عملیات مغز در هنگام دروغ گفتن و هنگام گفتن حقیقت متفاوت است؟ این ها سؤالاتی است که ذهن دانشمندان را در سالیانی نه چندان دور به خود مشغول کرده است.

دانشمندان برای پاسخ گویی به این سؤالات به صورت گسترده و بی سابقه ای دست به کار شدند و در این فعالیت شان از ابزارهای موثّق و جدیدی استفاده کردند.

آزمایش جدید در مورد دروغ گویی:

در سال 2003 تعدادی از دانشمندان دست به آزمایش عجیبی برای فهمیدن برخی از اسرار دروغ زدند. در این آزمایش از دستگاه جدیدی برای کشف دروغ استفاده شد. جای سؤال است که آیا این دستگاه، از آن جا که در پی کشف مرکز دروغ در جسم امسان است، در مورد مجرمان حرفه ای نیز کاربرد دارد؟

 

دستگاه جدید عکس برداری از مغز با استفاده از امواج مغناطیسی برای نشان دادن مناطق پرفعالیت در مغز.

 بعد از آزمایشات بسیار و عکس برداری از قسمت های مختلف مغز، دانشمندان پی بردند که وقتی انسان دروغ می گوید فعالیت بخشی از مغز افزایش می یابد این قسمت، که با روش "عکس برداری با امواج مغناطیسی"(1)تصاویری از آن تهیه شد، قسمت جلو و بالای سر را نشان می دهد.(2) 

و از این جا دانشمندان کشف کردند که قسمت قدامی (پیشانی) مغز مسؤول دروغ گفتن است این قسمت از بدن در زبان عربی "ناصیة" (3)  نامیده می شود. یعنی بالا و جلو سر یعنی همان جایی که مسؤول دروغ گفتن در مغز است.

 

عکس های جدید نشان می دهند که فعالیت قسمت بالا و جلوی مغز (پیشانی) در هنگام دروغ گفتن بسیار افزایش می یابد. لکه قرمزی که در تصویر مشاهده می کنید همین قسمت را نشان می دهد.

آقای "اسکات فارو"(4)یکی از دانشمندانی که این آزمایشات را انجام داده است می گوید: وقتی انسان حقیقت را بیان می کند ناحیه قدامی مغز فعالیت می کند و می توان نتیجه گرفت که این قسمت مسؤول دروغ گویی و راست گویی انسان است.

دروغ گفتن انرژی زیادی می خواهد!!!

آزمایشات جدید در مورد مغز که با امواج مغناطیسی انجام شده است، ثابت کرد که مغز انسان در هنگام دروغ گفتن انرژی زیادی مصرف می کند بیشتر از زمانی که انسان حقیقت را بیان می کند و این ثابت می کند که راست گویی و گفتن حقیقت باعث افزایش قدرت، انرژی و میزان کارآیی مغز می شود.

و نیز امروزه  دانشمندان به حقیقت جدیدی دست یافته اند و آن اینکه، مغز انسان بر اساس صداقت و راستی تصمیم می گیرد و این سیستم حقیقت گویی است که برای مغز طراحی شده است.

مجرمان حرفه ای به راحتی می توانند دروغ بگویند و دستگاه های دروغ سنچ نیز قادر به کشف دروغ های آنان نیست. به همین دلیل دانشمندان تلاش دارند به طور مستقیم به بخشی از مغز که مسؤول دروغ گفتن است، دست یابند. برای این کار آنان از دستگاه، "عکسربرداری به وسیله امواج مغناطیسی"(5)کمک گرفتند. آن ها اظهار می دارند که نتایج بدست آمده از اطلاعات این دسگاه بسیار دقیق است بطوری که فرد هر قدر هم در دروغ گفتن زبردست و ماهر باشد نمی تواند بر قسمت پیشانی مغز تسلط یافته  آن را تحت کنترل خود در آورد. این قسمت در حال دروغ گفتن فعالیت زیادی کرده و انرژی فراوان مصرف می کند. (6)

با وجود اینکه بخش های مختلف مغز در حال فعالیت هستند اما دانشمندان(7)معتقدند که آن بخش از مغز که در هنگام دروغ گفتن بیشترین فعالیت را دارد و بیشترین انرژی را مصرف می کند، مسؤول دروغ گویی انسان است. با توجه به تصاویر موجود از مغز انسان در حال دروغ گفتن، کاملاً آشکار است که قسمتی که بیشترین فعالیت را در هنگام دروغ گفتن دارد همان قسمت قدامی و پیشانی مغز است.

 

عکس های واقعی از مغز که فعالیت زیاد مغز در قسمت پیشانی را در هنگام دروغ گفتن، نشان می دهد. دو تصویر سمت چپ تصاویری از مغز در هنگام بیان حقیقت است سایر تصاویر در هنگام دروغ گفتن تهیه شده است نقطه زرد رنگ در تصاویر نشان دهنده میزان فعالیت مغز است هر چه میزان دروغ گفتن بیشتر باشد این نقطه بزرگ تر و پر رنگ تر است.

مرکز گناه و اشتباه.!؟

در آزمایش جدیدی دانشمندان در مورد منبع گناه در مغز انسان تحقیق کردند. آنها با عکس برداری از مغز فردی که در حال انجام گناه بود به این نتیجه رسیدند که در مغز انسان بخشی قرار دارد که مسؤول انجام گناه است.

این بخش از مغز کجاست و چه نام دارد؟

در این آزمایش دانشمندان متوجه شدند که قسمت جلوی مغز و بخصوص قسمتی به نامRACC، که به زبان عربی "ناصیه" نامیده می شود، در هنگام اشتباه و گناه فعالیت زیادی از خود نشان می دهد به طوری که هر چه این گناه و اشتباه بیشتر و بزرگ تر باشد فعالیت این قسمت بیشتر است و انرژی بیشتری مصرف می کند.

در تکنولوژی جدید برای عکس برداری از مغز از امواج مغناطیسی استفاده می شود این امواج با توجه به حرکت خون و سرعت گردش خون در مناطق مختلف مغز میزان فعالیت این مناطق را نشان می دهد. روشن است که مناطقی که گردش خون در آن ها بیشتر است فعالیت بیشتری می کنند.(8)

 

در آزمایش جدید بر روی مغز، فعالیت ناحیه پیشانی یا همان ناصیة در هنگام ارتکاب انسان به گناه مشخص شد. با توجه به تصاویر متعدد می توان نتیجه گرفت که هر چه اشتباه و گناه فرد بیشتر و بزرگتر باشد میزان فعالیت این بخش از مغز بیشتر است.

قسمت پیشانی مغز(9)از قسمت های مهمی است که عمل ارشاد و راهنمایی انسان را در اتخاذ تصمیمات درست و  غلط، و نیز برنامه ریزی و نقشه کشیدن برای انجام کار ها چه خوب و چه بد، را انجام می دهد.

مرکز رهبری، کنترل، عمل و راهنمایی:

آزمایشات جدید نشان می دهد که فعالیت قسمت قدامی (پیشانی) مغز در هنگام کنترل احساسات و عواطف و در هنگام اتخاذ تصمیمات مهم، بیشتر می شود. از اینجا بود که دانشمندان به این نتیجه رسیدند که قسمت پیشانی مسؤول کنترل و هدایت در انسان است. و نیز این بخش از مغز مسؤول برنامه ریزی، حل مشکلات و ارائه افکار جدید و خلاّقانه است.

با توجه به تحقیقات و آزمایشات متعدد آشکار می شود که قسمت پیشانی مغز مسؤولیت رفتار و تصمیم گیری را بر عهده دارد. و از تصاویر تهیه شده به وسیله امواج مغناطیسی آشکار است که قسمت پپیشانی مغز به خصوص جلو و بالاترین قسمت سر، در هنگام عمل و عکس العمل، حمله، شکست و دیگر رفتارها، بیشترین فعالیت را دارد.(10)

تا آنجا که این قسمت از مغز نقش اساسی در برداشت ما از مکان و فضا بر عهده دارد. همچنین مهمترین تغییرات در انسانی که دچار آسیب دیدگی بخش پیشانی می شود، از دست دادن قدرت هدایت، آگاهی و کنترل، و به طور کلی تزلزل در رفتار است.(11)

 قسمت پیشانی مغز که نزدیک ترین بخش به "ناصیه" است ویژگی های مهم و منحصر بفردی دارد، این قسمت با بخش های حساسی از مغز در ارتباط است، نقش اساسی در برنامه ریزی و تنظیم برنامه ها را بر عهده دارد. نیز بسیاری از کارهای روزانه مان را، از جمله : تصمیم گیری برای انجام کار، برخورد و تطبیق با اشیاء جدید، حل مسائل و مشکلات، جلوگیری از گمراهی و اشتباه و کنترل در انجام کارها، عمل در سطوح بالای شناختی همچون ادراک، انجام کارهای مهم و حیاتی، تعهد و الزام در رسیدن به موفقیت و ... . در حقیقت قسمت پیشانی در مغز انسان به منزله یک "مشاور" است.(12)

قرآن اولین کتابی است که در مورد اهمیت بخش پیشانی مغر سخن می گوید:

دانشمندان هم چنان به تحقیق و آزمایش برای کشف اسرار بیشتری در مورد این قسمت از مغز، که در جلوترن قسمت سر واقع شده است، ادامه می دهند. اما قرآن در مورد این بخش از مغز چه بیان کرده است؟ آن هم در زمانی که هیچ کس در عالم جز خداوند قادر و متعال در مورد این بخش از مغز و اهمیت و کارآیی آن در اعمالی همچون دروغ گفتن، گناه کردن، هدایت و رهبری کردن، هیچ گونه آگاهی نداشته است؟

 

 

ناصیه در جلو و بالاترین قسمت پیشانی واقع شده است. آزمایشات متعددی ثابت کرده است که این قسمت از مغز اعمال، رهبری، هوشیاری و توجه، انجام کارها و رفتار را انجام می دهد. و مهمترین بخش در انسان و حیوان است . خدای متعال می فرماید:

(ما من دابة إلا هو آخذ بناصيتها) "جنبنده ای نیست مگر اینکه الله موی پیشانی اورا می گیرد"

دروغ گویی:

خدای متعال در مورد ابو جهل لعنه اللهمی فرماید:

(أَرَأَيْتَ الَّذِي يَنْهَى * عَبْدًا إِذَا صَلَّى * أَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ عَلَى الْهُدَى * أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَى * أَرَأَيْتَ إِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّى * أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى * كَلَّا لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعَنْ بِالنَّاصِيَةِ *نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ* فَلْيَدْعُ نَادِيَهُ * سَنَدْعُ الزَّبَانِيَةَ * كَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ)[العلق:9-19]

به من خبر ده آيا كسي كه نهي مي‏كرد) *بنده‏اي را به هنگامي كه نماز مي‏بينم (آيا مستحق عذاب الهي نيست)؟! *به من خبر ده اگر اين بنده به راه هدايت باشد. *يا مردم را به تقوا فرمان دهد (آيا نهي كردن او سزاوارتر است)؟! *به من خبر ده اگر (اين طغيانشان) حق را انكار كند و به آن پشت نمايد (آيا مستحق مجازات الهي نيست)؟! * آيا او ندانست كه خداوند (همه اعمالش را) مي بیند. * چنان نيست كه او خيال مي‏كرد! اگر دست از كار خود برندارد، ناصيه‏اش (موي پيشاپيش) را به سرعت  گرفته * ناصيه دروغگوی خطاكار را! * پس حتماً (همراه و همنشین) مجلس را صدا می زند (تا ياريش كند)! * ما هم بزودي ماموران دوزخ را صدا مي‏زنیم، (تا او را به دوزخ افكنند)! * چنان نيست (كه آن طغيان) مي‏نگرد! هرگز او را اطاعت مكن، و سجده‏كن و (به الله) تقرب جوي.

در ترجمه کلمه ناصیة آمده است: محل رویش موی در جلو سر، موی قسمت جلو و بالای سر، نصاه: موی پیشانی او را گرفت، وإبِلٌ ناصية: شتر در چراگاه بالا رفت، المنتصى:بلندترین سرزمین ها، نواصي الناس: اشراف و بالا نشین ها.(13)

ملاحظه می کنیم که اعراب در زمان نزول قرآن از "ناصیة" معنای بالاترین و جلوی سر و یا هر چیز دیگری را برداشت می کردند، و وقتی در مورد انسان به کار می رفت منظور همان پیشانی و قسمت جلو و بالای سر بود.

پیشانی سر یعنی همان ناصیه، قسمتی است که هنگام دروغ گفتن فعالیت بیشتری انجام می دهد. و قرآن اولین کتاب و منبعی است که در مورد این قسمت از مغز، ارتباط آن با دروغ گفتن و اطلاق صفت دروغ گو به آن (ناصية كاذبة)، سخن گفته است. به همین دلیل قرآن دارای سبقت علمی نسبت به جدیدترین علوم زمان است.

گناه و اشتباه:

در مورد گناه و اشتباه چه می گوید؟ داشمندان پی بردند که قسمت جلوی مغز یا همان ناصیة مسؤول گرفتن تصمیمات اشتباه است. قرآن نیز این قسمت را تحت عنوان خطاکار خطاب می کند (نَاصِيَةٍ كَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ) و پیوند دقیقی بین ناصیة (پیشانی) و اشتباه و گناه برقرار می کند، همان چیزی که دانشمندان امروزه به آن پی برده اند.

صداقت:

خواننده گرامی و منصف، قطعاً ملاحظه می کنید که داشمندان به این نتیجه رسیدند که راست گویی و گفتن حقیقت هیچ فشار و تکلفی بر مغز وارد نمی کند، اما دروغ گفتن انرژی بسیار زیادی از مغز را مصرف می کند، در این جاست که به یکی از فواید صداقت پی می بریم، سبحان الله الحکیم العلیم، خدای متعال انسان را به صداقت امر فرموده و واضح می گردد که در آن چه که خدای متعالی به انسان امر می فرماید حتماً و بدون شک فایده ای است. خدای متعال می فرماید:

(فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ) [محمد:21]  "اگر آنان خدا را تصدیق کنند (به الله و قدرت و وحدانیت او اعتراف کنند) برایشان بهتر است."

حال در مورد انسانی که خدای متعال راه هدایت و ایمان را به او نشان داده و این چنین نشانه ای بزرگ از قدرت و علم عظیمش را به آن انسان عرضه کرده است، اما آن انسان هم چنان چشم بر این حقایق بسته و از آن مشغول گشته است، چه می توان گفت؟

خدای متعال فردی که آیاتش را تکذیب می کند این گونه تشبیه می کند:

(فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذَلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآَيَاتِنَا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ)[الأعراف:176)

"پس مثل او، مثل سگی است که اگر بر او حمله کنی زبانش از دهان بیرون است (و نفس نفس می زند) و یا اگر او را رها کنی زبانش از دهان بیرون است (و نفس نفس می زند) آن همچون قومی است که نشانه های (علم و قدرت) ما را دروغ شمردند، پس قصه را برایشان نقل کن شاید  که تفکر کنند."

حال می پرسیم: چرا الله متعال شخصی را که دروغ می کوید به سگی تشبیه می کند که زبانش از دهان بیرون آمده و نفس نفس می زند؟ تشبیه ظریفی ست، آشکار شد که دروغ گفتن انرژی زیادی از جسم به خصوص مغز را مصرف می کند همان گونه که سگ در حالت نفس نفس زدن انرژی زیادی مصرف می کند. این گونه است که با تفکر و تأمل در آیه قطعاً متوجه تشابه انسان دروغ گو و سگ، خواهیم شد و این گونه است که آیه با عبارت (لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ)"شاید که تفکر کنند" پایان می یابد.

همچنان که دیدیم دانشمندان دریافتند که مغز انسان کارها را براساس صداقت و درستی انجام می دهد، یعنی اینکه بنیان مغز و اصل و اساس آن بر صداقت و درستی بنا شده است و مغز انسان از زمان تولد او متمایل به حقیقت است و این دروغ گویی است که با مخالفت ورزیدن با اساس و فطرت مغز، فشار بسیار زیادی بر آن تحمیل می کند.

رسول الله صلى الله عليه وآله سلمدر این زمینه می فرماید: (كلُّ مولود يُولَدُ على الفِطْرَة)"هر آنچه که متولد می شود براساس فطرت و بنیان متولد می گردد."

خدای متعال می فرماید:

(فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا  يَعْلَمُونَ)[روم:30]

"پس روي خود را متوجه آيين خالص پروردگار كن! اين فطرتي است كه خداوند،انسان‌ها را بر آن آفريده; هیچ دگرگوني در آفرينش الهي نيست; اين است آيين استوار، ولي اكثر مردم نمي‏دانند"

پس خدای متعال انسان را از بدو تولدش بر بنیاد حقیقت و صداقت آفریده است و این نکته ایست که علم امروز آن را کشف  کرده است.

ارشاد و راهنمایی:

خدای متعال از زبان حضرت هود علیه السلام، بعد از اینکه قومش او را تکذیب کردند، می فرماید:

(إِنِّي تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّي وَرَبِّكُمْ مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آَخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ)[هود:56]

"من تنها بر خدا توکل کردم، او پروردگار من و پروردگار شماست، و هیچ جنبنده ای نیست مگر این که خدا موی پیشانی او را می گیرد، قطعاً پروردگار من بر صراط مستقیم است."

پس خدای متعال در یوم الحساب ، ناصیة (پیشانی) تمامی مخلوقات را گرفته و مؤاخذه خواهد کرد و آن گونه که بخواهد با آن ها برخورد خواهد کرد.  خداي متعال این قسمت را برگزیده چرا که این قسمت مسؤول هدایت، رفتار و رهبری در انسان است و به همین دلیل است که می گوییم قرآن اولین کتابی است که در مورد تأثیر و وظیفه این بخش در رفتار و هدایت انسان، سخن می گوید.

همان گونه که دیدیم ناصیة (پیشانی) در تصمیم گیری درست نقش دارد، و بالطبع وجود انرژی زیاد و سلامتی و صحت این قسمت از مغز باعث می شود که دقت و تشخیص انسان در تصمیم گیری افزایش یابد، و بدنبال آن باعث می شود که انسان راه درست و صحیح را بهتر تشخیص دهد، این ارتباط ناصیه و تشخیص راه درست همان نکته بسیار ظریفی است که قرآن در آیه بیان کرده است: (مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آَخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ)این ارتباط را قرآن به صورت کاملاً متقن و دقیق بیان کرده است و علم قرن 21 نیز توانسته این ارتباط را کشف کند.

در اینجا دعاء نبی اکرم (صلى الله عليه وسلم) را یاد آوری می کنیم آن جا که می فرماید: (ناصيتي بيدك)"موی پیشانی ام بدست توست". در این دخواست نبی اکرم (صلى الله عليه وسلم) به سوی خدا تسلیم بی چون و چرای آن حضرت در مقابل ذات اقدس و نیز قدرت و حکمت آن ذات بر فرستاده اش کاملاً مشهود است تا باشد که در آن روز چه بر ما و بر رسولش مقدر گرداند. حال جای این سؤال باقی است که آیا حضرت محمد (صلى الله عليه وسلم) از اهمیت ناصیة (پیشانی) در انسان و نقش آن در تصمیم گیری، هدایت انسان، حل مشکلات و کنترل رفتار در انسان آگاه بوده است که فرموده (ناصيتي بيدك)؟

 

 

از خود بپرسیم : آیا بین فرمایشات قرآن در 1400 سال پیش و کشفیات علم جدید در قرن 21 تناقض و اختلافی در این زمینه وجود دارد؟

Psychologists and neuroscientists in the United States, which has been at the forefront of brain-based lie detection, variously called India’s application of the technology to legal cases “fascinating,” “ridiculous,” “chilling” and “unconscionable.” (While attempts have been made in the United States to introduce findings of similar tests into court cases, these generally have been by defense lawyers trying to show the mental impairment of the accused, not by prosecutors trying to convict.)

پي‌نوشت‌ها:

(1) functional magnetic resonance imaging . FMRI

 (2) Carl T. Hall, Chronicle Science Writer,

مطالعه‌اي در مورد دستگاه دروغ سنج نشان مي‌دهد که اسکن مغز در مورد فردي که دروغ مي‌گويد الگوي طبيعي فعاليت او را نمايان مي‌سازد.

(3) مقدم سر، پيشاني، موي پيشاني (المنجد)

(4)Scott Faro

(5)FMRI scanner

(6) اسکن مغز آيا به عنوان دستگاه دروغ سنج براي ارائه در دادگاه مناسب است.؟Malcolm Ritter, www.livescience.com, 29 January 2006

(7) Doug Dusik, Maureen Morley

عکسبرداري از مغز به کمک MRI مي‌تواند جانشين خوبي براي دستگاه‌هاي دروغ سنج باشد.

, www.rsnalink.com, Nov. 29, 2004.,

(8)Kara Gavin,

محققان دانشگاه ميشيگان نتايج جديدي از واکنش مغز در مقابل اشتباه و خطا را منتشر مي‌کنند.

, University of Michigan, April 12

(9) The frontal lobe of the brain

(10)http://www.neuroskills.com

(11) Frontal lobe,www.wikipedia.org

(12)http://web4health.info/en/answers/

(13)قاموس المحيط، فيرزو آبادي چاپ دار المعرفة بيروت 2005.

http://www.kaheel7.com/modules.php?name=News&file=article&sid=360

http://www.55a.net/firas/arabic

 

منبع:

سايت دائرة المعارف اعجاز علمي در قرآن و حديث 

نوشته: عبد الدائم الكحيل،

ترجمه: اسحاق رسولي،‌با تصرف .